W miarę jak nasze miasta rozrastają się i stają się coraz jaśniejsze, nocne niebo, stopniowo zanika pod wpływem sztucznego oświetlenia. Zanieczyszczenie światłem, choć mniej znane niż inne formy zanieczyszczenia, stanowi poważne wyzwanie dla współczesnej ekologii, zdrowia publicznego oraz astronomicznych obserwacji. To wszechobecne światło, emitowane przez latarnie uliczne, reklamy i budynki, nie tylko utrudnia widoczność gwiazd, ale również wpływa na rytm życia wielu gatunków, w tym ludzi.
Odkrycia naukowe coraz częściej potwierdzają, że nadmiar sztucznego światła nocą może prowadzić do rozregulowania naszych biologicznych zegarów, co z kolei zwiększa ryzyko wielu chorób, w tym bezsenności i depresji. Ponadto, faunę, taką jak ptaki migracyjne czy żółwie morskie, sztuczne oświetlenie dezorientuje, często z tragicznymi skutkami.
Osoby mieszkające w miastach z wysokim poziomem zjawiska skyglow (poświata obserwowana na nocnym niebie) mają trudności z dostrzeżeniem więcej niż kilku gwiazd nocą. Astronomowie są szczególnie zaniepokojeni zanieczyszczeniem światłem poświaty, ponieważ ogranicza ono ich zdolność do obserwacji obiektów niebieskich. Ponad 80 procent ludności świata oraz 99 procent Amerykanów i Europejczyków, żyje w warunkach silnego zjawiska skyglow.
Sztuczne światło może rozstroić zegar biologiczny zarówno ludzi, jak i zwierząt. Nocne światło przerywa sen i dezorganizuje rytm dobowy – wewnętrzny, dwudziestoczterogodzinny zegar, który kieruje działaniami dzienno-nocnymi i wpływa na procesy fizjologiczne niemal wszystkich żywych organizmów. Jednym z tych procesów jest produkcja hormonu melatoniny – wydzielanego w nocy, którego produkcje hamuje obecność światła. Skutkuje to niedoborem snu, zmęczeniem, bólami głowy, stresem, lękiem i innymi problemami zdrowotnymi. Ostatnie badania również pokazują związek między obniżonymi poziomami melatoniny a rakiem. Szczególnie niebieskie światło okazało się obniżać poziomy melatoniny u ludzi. Niebieskie światło występuje w telefonach komórkowych i innych urządzeniach komputerowych, a także w diodach emitujących światło (LED), które stały się popularne w domach, przemyśle i oświetleniu miejskim ze względu na niskie koszty i efektywność energetyczną.
Badania pokazują, że zanieczyszczenie światłem wpływa również na zachowania zwierząt, zmienia ich wzorce migracji, nawyki snu i czuwania oraz budowanie siedlisk. Z powodu zanieczyszczenia światłem, żółwie morskie i ptaki, które podczas migracji kierują się światłem księżyca, gubią drogę i często giną. Wobec tego, wiele miast wprowadziło program „Lights Out”, polegający na wyłączaniu świateł w budynkach podczas migracji ptaków.
Coraz więcej osób podejmuje działania, aby zminimalizować zanieczyszczenie światłem i przywrócić naturalne nocne niebo. W USA wiele stanów przyjęło ustawodawstwo regulujące oświetlenie zewnętrzne, a producenci zaczynają produkować wysokowydajne źródła światła, które oszczędzają energię i redukują efekt skyglow.
Wyniki z przeprowadzonego przez amerykańskiego satelitę Suomi National Polar-orbiting Partnership badania, wyraźnie wskazują, że zanieczyszczenie światłem w Polsce jest powszechne, a skala zjawiska rośnie. W 2022 roku było najsilniejsze w historii pomiarów i o 6 procent większe niż w latach 2012-2021. Nocne niebo jest średnio o 147 procent jaśniejsze niż naturalne w największych miastach w Polsce. W 2022 roku pojaśniało 23 procent powierzchni naszego kraju. Spadek zaświetlenia dotyczył jedynie około 5 procent powierzchni kraju.
Aż 10 procent całkowitego nocnego zanieczyszczenia światłem w Polsce pochodzi z pięciu gmin. Warszawa odpowiada za 3,98% zanieczyszczenia, Łódź za 1,79%, Kraków za 1,57%, Gdańsk za 1,47%, a Poznań za 1,37%. Całkowita ilość światła emitowanego przez Warszawę jest sto razy większa niż średnia dla typowej polskiej gminy.
Aby zapobiegać zanieczyszczeniu światłem, można podjąć szereg działań, takich jak używanie oświetlenia tylko wtedy, gdy jest to konieczne i montowanie osłonionych lamp skierowanych w dół, w celu zmniejszenia rozprzestrzenianie światła. Ważne jest również stosowanie lamp o ograniczonej intensywności i emisji światła niebieskiego, które są bardziej przyjazne dla zdrowia ludzi i zwierząt. Dodatkowo, promowanie programów „Lights Out” w biurowcach, zwłaszcza podczas migracji ptaków, może znacząco przyczynić się do ochrony bioróżnorodności.
Źródła:
https://education.nationalgeographic.org/resource/light-pollution/
https://zielona.interia.pl/wideo/czysta-polska/news-zanieczyszczenie-swiatlem-zmeczone-oczy-to-poczatek-problemu,nId,7281356
https://nauka.tvp.pl/75297253/zanieczyszczenie-swiatlem-rosnie-w-polsce-ciemnego-nieba-niemal-juz-nie-ma
